تاریخ ماربین یا مهرین و مهربین، سده و خمینی شهر فعلی به عارضه طبیعی معروف به کوه آتشگاه و تاسیس بنای روی آن و تغییر و تحولات بعدی در این محدوده مرتبط است. اسامی آبادیهای ماربین در منابع مختلف قدیم و جدید با اندکی تفاوت آورده شده است. با گذشت زمان مجموعه این آبادیها بلوک هفتم اصفهان و سپس دهستان و از سال 1326 بخش ماربین به مرکزیت سده خوانده میشدند. در سال 1337 سده به همایونشهر تغییر نام داد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی بخش ماربین تبدیل به فرمانداری و نام خمینی شهر برای آن برگزیده شد. اما چند سال بعد تعدادی از 58 آبادی ماربین به اصفهان الحاق شد و تعداد دیگری در شهرستان خمینی شهر ماندند. هسته اولیه شهر خمینی شهر را سه روستای نزدیک به هم فروشان، خوزان و ورنوسفادران تشکیل میدهند که در زمانی به همین علت سده نامیده میشدند. اکنون شهرستان خمینی شهر، مرکز آن خمینی شهر و سه شهر درچه، کوشک و اصغرآباد از توابع آن هستند. خمينی شهر مركز شهرستان خمينی شهر، در باختر اصفهان، از شمال به شهرستان برخوار و ميمه، از شرق به شهرستان اصفهان، از جنوب به شهرستان فلاورجان، و از غرب به شهرستان نجف آباد محدود میباشد. از باختر به اصغرآباد، از خاور به تپه آتشگاه محدود گرديده است. در شمال شهر ارتفاعات سید محمد و پلارت با ارتفاع ۲۴۵۰ متر، قرار دارد. شاخه‌هایی از زاینده رود به صورت مادی و کانال به اراضی آن آب رسانی میکند. جمعیت آن طبق سرشماری سال 1395 حدود 320 هزار نفر و همچنان دومین شهر متراکم و یکی از پر جمعیت ترین شهرهای استان اصفهان است.
مراکز علمی
این شهر از نظر موقعیت علمی قابل توجه بوده و مراکز متعدد دانشگاهی در آن فعال هستند. دانشگاه آزاد اسلامی ، دانشگاه صنعتی اصفهان، راغب اصفهانی، فیض الاسلام، پالایش، جهاد دانشگاهی، پیام نور از دانشگاههای این شهر بوده و به علاوه شهرک علمی و تحقیقاتی استان اصفهان، اولین پارک رشد علم و فناوری یونسکو در خاورمیانه و مجموعه صنایع دانش‌بنیان حضرت امام حسین (ع) در این شهر فعال است.
مراکز مذهبی
این شهرستان حدود 200 مسجد، یازده امامزاده، 7 حوزه علمیه خواهران و چند حوزه علمیه برادران دارد. 185 سازمان مردم نهاد و موسسه خیریه فعال و نیمه فعال با خیران سرشناس محلی و کشوری دارد. گفته میشود بیش از 350 هیئت مذهبی در آن فعال هستند.
اطلاعات جامع در خصوص منطقه از دانشنامه خمینی شهر به نشانی http://daneshnam.ir/ و از کتاب های خانه تاریخ و فرهنگ خمینی شهر در دسترس است.
عناوین کتاب ها:
- راهنمای گردشگری و سفر به خمینی شهر
2- هزار سال خمینی شهر
3- چهل پسینه
4- راویان ماربین جلد 1
5- نام ها و نشانه ها
6- راویان ماربین جلد 2
7- راویان ماربین جلد 3
8- زبان اسناد، جلد اول
9- مروری بر تاریخ سده و همایونشهر، از مشروطیت تا پیروزی انقلاب اسلامی
10- سرزمین مهر
11- رخدادهای مهربین
12- راویان ماربین جلد 4
13- سرگذشت پزشکی
14- راویان ماربین جلد پنجم (انقلاب)
15- رخدادهای خمینی شهر، از تشکیل شهرستان تا پایان سال 1400
16- جاذبه های خمینی شهر
17- راویان ماربین جلد 6
18- آدم دوسره
19-سرگذشت مطبوعات از سده به خمینی شهر
20-از ماربین تا خمینی شهر