مستندات تاریخی نشان میدهد شيعيان به صورت جمعی و نوحه خوان به زيارت قبر شهدای کربلا میرفتند. معزالدوله حاکم آل بويه در سال 352 هـ . ق دستور داد كه مردم در روزعاشورا گرد يكديگر برآيند و اظهار حزن و عزاداري نسبت به امام حسين (ع) كنند. در زمان صفويان مراسم عزاداری در ماه محرم و روز عاشورا پر رونق انجام میگرفت. زندیه به ویژه کریمخان در روز عاشورا مراسم عزاداری را برپا میکردند. در دوران قاجاريه به خصوص در عهد ناصرالدين شاه عزاداری ها گسترده شد و مراسم ديگر منحصر به روز عاشورا نبود و دهه اول محرم ، 19 تا 23 رمضان و 28 صفر نيز به آن اضافه شد. در این دوران تکیه دولت، با فرمان ناصرالدین شاه در سال ۱۲۴۸ خورشیدی توسط معمار استاد «حسینعلی مهرین» برای برگزاری مراسم عزاداری شهدای کربلا با معماری خاص ساخته شد. در عهد پهلوی ابتدا رضاشاه مجلس روضه خوانی و عزاداری برپا و دسته قزاق ها را راه میانداخت، امّا بعد از گذشت چند سال، از برگزاری مجالس و مراسم عزاداری جلوگيری كرد. به این ترتیب روضه خوانی و عزاداری به صورت پنهانی برگزار میشد. در زمان محمدرضا شاه، عزاداری آزاد ولی خروج دسته جات منحصر به سه روز تاسوعا و عاشورا و يازدهم محرم بود و طرح مسایل سیاسی در این مراسم ممنوع بود. در ابتدای انقلاب وقف های در عزاداری به شکل سنتی به وجود آمد ولی مدتی بعد به همان شکل سابق برگشت.
سیر عزاداری در آبادیهای ماربین به شهرستان خمینیشهر تابعی از سیر آن در کل کشور است. وقفنامه ها، از جمله چند وقفنامه از دهه 1240 خورشیدی با موضوع روضه خوانی و تعزیه، به همراه تاریخ بنای تکایای محلات مختلف سده و دیوان شاعران مرثیه سرا، وعاظ کشوری و شهرستانی که نامی از آنها باقی مانده است و تاریخ ساخت ابزار لازم در عزاداری ها، اسناد و شواهد و آثار موجود هستند که قدمت عزاداری در منطقه را نشان می‌دهند. در دهه 1390 تعداد هیات های مذهبی شهرستان بین 300 تا 350 برآورد میشد که تا سال 1396 تنها ۷۰ هیات در سازمان تبلیغات اسلامی ثبت مشخصات کردند(صاحب نیوز،30 شهریور 1396). تاریخ تاسیس یک هیات در شهر با نام مهدوی در اواخر دهه 1330 ذکر شده است .همین هیات مراسم جشنی به مناسبت آزادی آیتاله خمینی(ره) در سال 1342 در همایونشهر برپا کرد.
پیشینه و تحولات روضه خوانی
روضه خوانی پای ثابت مراسم مذهبی و عزاداری در محلات مختلف منطقه به ویژه در ماه های محرم و صفر بود. در حسینیه های معمولا در دهه اول محرم و اگر بانی داشت در دهه های بعدی مجلس روضه برپا میشد.
افراد سرشناس و متمول شهر نیز در منازل خود دهه های روضه معمولا عصرها برپا میکردند. مجالس روضه خوانی بزرگ در منازل افرادی چون دکتر حاجآقا، حاج میرزا باقر عقیلی، خاندان صهری، خاندان سیادت، منزل ابطحیها، منزل سرمست، حاج قنبرعلی زهتاب و .... سالها پر رونق بود و برخی در زمان نگارش کتاب هنوز پا برجاست (زهتاب، علی و شریفیان، محمدعلی).
درگذرها نیز روضه خوانی معمول بود و در روزهای تاسوعا و عاشورا واعظ روی چهارپایه ای درگذر می نشست و روضه میخواند.
پیشینه و تحولات هيات های مذهبی
منظور از هيات، نوعی تشكل مذهبی برای عزاداری و روضه خوانی ائمه عليهم السّلام به ویژه امام حسين(ع) و یارانش و به طور خاص در ايام عاشورا است. بنابراین هیات نوعی سوگواری گروهی است که آنرا مردم هر محله و گاه در سطح وسیعتر در روستا و شهر تشكيل می‌دهند. اين هياتها دارای تمام خصوصيات يك گروه اجتماعی است. عدهای معتقدند اساسی‌‌ترین شاخصه عزاداری در عصر قاجاریه توسعه هیات‌های عزاداری است. کارکردهای هیات‌های مذهبی را می‌توان اقامه عزا، تعظیم شعائر دینی، تعمیق دانش دینی و تقویت حافظه تاریخی جامعه شیعه ایران دانست.(رمضان نرگسی، رضا).
جلسات هیات‌های مذهبی در منازل، مساجد، حسینیه‌ها، تکایا و محله‌ها تشکیل می‌شود و غیر از ایام خاص، نظیر ماه محرم معمولا در طول سال جلسات خود را به‌صورت هفتگی یا گاه ماهانه تشکیل می‌دهند. در انتخاب زمان برپایی جلسه نیز هیات‌ها با توجه به میل و سلیقه و با تکیه بر مستندات دینی و تاریخی، روز خاصی را انتخاب می‌کنند.